Λίγα λόγια για τα λαϊκά παραμύθια

Το λαϊκό παραμύθι είναι κάτι πολύ παράξενο. Μοιάζει ταπεινό κι ανώδυνο, αδέξιο, αφελές, άτεχνο, όμως έχει τα χαρακτηριστικά του μεγάλου έργου τέχνης: καταπλήσσει το χρόνο και περιέχει το ΟΛΟ.

Τίποτα δεν έχει καταπλήξει το χρόνο περισσότερο από ένα παραμύθι, αφού γεννήθηκε προ γραφής, σε καιρούς απόλυτης προφορικότητας κι έφτασε ως εμάς (στην ουσία του ίδιο κι απαράλλαχτο) με το πιο ευάλωτο μέσο –την ανθρώπινη φωνή. Και περιέχει το όλο -την αλήθεια- μιαν αλήθεια οικουμενική και διαχρονική που δεν έχει να κάνει με κανενός τόπου και χρόνου χειροπιαστή πραγματικότητα, αλλά με την ίδια την ανθρώπινη ψυχή.

Σε ποιούς απευθύνονται τα παραμύθια; Πιστεύω πως, επειδή είναι σοφά, απευθύνονται σε σοφούς, δηλαδή στα παιδιά (που έτσι κι αλλιώς, κατά Σαββόπουλο, τα ξέρουν όλα…). Τα παιδιά είναι οι φυσικοί – αλλά όχι οι μόνοι – αποδέκτες των παραμυθιών. Αποδέκτες είναι όλοι όσοι (σαν τους ήρωες των μαγικών παραμυθιών) δέχονται να μεγαλώσουν παραμένοντας αθώοι και μη υποτελείς, όλοι όσοι αντέχουν να κάνουν βήματα αυτογνωσίας, όλοι όσοι τολμούν να παλέψουν με το δράκο που φυλάει το πέρασμα για την ουσιαστική ενηλικίωση.

Το παραμύθι προφορικής παράδοσης είναι μια βαρκούλα με πανί. Κυλάει στη θάλασσα του συλλογικού ασυνείδητου, τη θάλασσα των ονείρων. Τη σπρώχνουν ανάσες ελευθερίας. Το τιμόνι το κρατάει αυτός που ακούει. Η ποθητή στεριά είναι η ουσία των πραγμάτων, το κουκούτσι της ύπαρξης, το νόημα της κάθε στιγμής, η εμπιστοσύνη στη ζωή, η λαχτάρα να θέλεις να ζήσεις άλλη μια μέρα.

Και λίγα λόγια για την αφήγησή τους

Ο παραμυθάς δεν είναι δάσκαλος, ηθοποιός, κλόουν, εμψυχωτής, δεν είναι τ ί π ο τ α που να χρειάζεται γνώσεις ή τεχνική. Τουλάχιστον την ώρα της αφήγησης, δεν είναι ευπρεπής, ντροπαλός, θρασύς, ναρκισσιστής – όλα αυτά που μας σπρώχνει η ανασφάλεια να υιοθετήσουμε. Δεν είναι ούτε επαγγελματίας ούτε ερασιτέχνης ούτε καν καλλιτέχνης. Είναι ένας ελεύθερος άνθρωπος που, όπως λέει ο Ανρί Γκουγκό, έχει τη δύναμη να κλείσει τα αφτιά στην επιθυμία να είναι αρεστός, σε κάθε φόβο, στη φασαρία του κόσμου, για να έχει τη γαλήνη  που χρειάζεται ώστε να μπορέσει να παραδώσει (σε όσους θέλουν κι αντέχουν να παραλάβουν) ένα κομμάτι της αλήθειας του παραμυθιού. Η μεγάλη δυσκολία στην αφήγηση είναι ότι παίρνει το ρίσκο να μην τα καταφέρει.

Ο ήρωας στο μαγικό παραμύθι είναι ελεύθερος χωρίς να είναι εγωκεντρικός, αλλά με ταπεινότητα. Είναι γενναιόδωρος, αχρεωστήτως. Προχωράει ίσια εμπρός, σφίγγοντας ανάμεσα στα δόντια του τον οβολό για να μπει στη βάρκα της θνητότητας και να περάσει πέρα -άλλοτε επιστρέφει άλλοτε δεν επιστρέφει, αλλά πάντα διασχίζει τον ποταμό.

Η μόνη τεχνική του παραμυθά είναι να ακολουθεί τα χνάρια του ήρωα.